ایی آی دو (居合道، Iaido) یک هنر رزمی جدید ژاپنی است که دربرگیرنده جابجایی‌های نرم، بیرون آوردن کنترل شده شمشیر از غلاف (سایا)، حمله به حریف، پاک کردن خون از تیغه و برگرداندن شمشیر به غلاف است. بنا بر سلیقه آموزش‌دهندگان، برخی از شاگردان (معمولاً شاگردان تازه‌کار) تمرینات خود را با شمشیر چوبی (بوکن) و برخی دیگر با شمشیرهای با لبه کند (ایی‌آی‌تو) شروع می‌کنند. افراد باتجربه، تمرینات خود را با شمشیر لبه تیز (شینکن) انجام می‌دهند. هنرجویان ایی آی دو را با نام ایی آی دوکا می‌شناسند.
از آنجاییکه ایی آی دو وابسته به جنگ‌افزار است تقریباً تمام تمرینات آن با کاتا است. کاتاهای گوناگونی در مدارس مختلف وجود دارد که بیشتر با بوکن اجرا می‌شوند. ایی آی دو دارای مسابقات کاتا است ولی مسابقات مبارزه‌ای ندارد؛ به همین دلیل در آن بیشتر بر دقت و حرکات سیال (که از آن با نام ذن در حرکت نام برده می‌شود) تاکید می‌شود. کاتا بصورت تنها و با حریف‌های خیالی تمرین می‌شود؛ البته در برخی مدارس کاتاهای دونفره نیز وجود دارند. بیشتر مدارس ایی آی دو تمرینات بریدن (تامه‌شیگیری) را در دستور کار خود قرار نداده‌اند. یک بخش مهم ایی آی دو، زندگی ایی آی دو یا نوکیتسوکه نام دارد که کشیدن بسیار سریع شمشیر از غلاف و همزمان با آن، عقب کشیدن غلاف در سایا-بیکی است.
نام‌گذاری
ایی آی دو را می‌توان به روش حضور ذهن و واکنش سریع معنی کرد. این نام در سال ۱۹۳۰ و به جای نام ادبی باتوجوتسو (به ژاپنی: 抜刀術 به معنی هنر کشیدن شمشیر) برگزیده شد.
باتوجوتسو نامی تاریخی است که به ژاپن قرن پانزدهم برمی‌گردد و شامل بیرون آوردن شمشیر و بریدن (تامه‌شیگیری) است. اصطلاح ایی‌آی‌جوتسو (居合術) از پیش از دوره توکوگاوا (پیش از ۱۶۰۳ میلادی) شناخته شده‌بود و اصطلاح ایی آی دو از سال ۱۹۳۲ شناخته شده‌است. واژه ایی آی دو را طبق روند کلی آن زمان (زدن پسوند به خاطر گندای بودو) با جایگزینی پسوند جوتسو با دو برای تاکید بر بخش روحی و فلسفی ساخته‌اند. از ایی آی دو برای نام بردن از روش‌های جدید تمرین (همچون فدراسیون کندوی ژاپن) استفاده می‌شود و از ایی‌آی‌جوتسو برای نام بردن از تکنینک‌های قدیمی مبارزه‌ای کوریو. تاکید پایه در ایی آی دو بر حالت روانی آماده بودن (居) است. تاکید دوم آن بر بیرون آوردن شمشیر و مقابله هر چه سریعتر با حمله ناگهانی است (合).
تاریخچه
در کتاب بوگه‌ای ریوها دایجیتن نوشته واتاتانی کیوشی، یامادا تاداشی، ایجاد و محبوبیت این هنر به هایاشیزاکی جینسوکه شیگه‌نوبو نسبت داده شده‌است. البته در حدود یک سده پیش از زاده شدن او، هنر پویای ایی‌آی‌جوتسو بدست ایسازا لنائو، بنیان‌گذار تنشین شودن کاتوری شینتوریو ایجاد شده‌بود.
تنشین شودن کاتوری شینتوریو (天真正伝香取神道流) در قرن پانزدهم میلادی شامل ایی‌آی‌جوتسو نیز می‌شد. اولین مدرسه‌ای که تنها به هنر بیرون آوردن شمشیر می‌پرداخت بدست هایاشیزاکی جینسوکه میناموتو نو شیگه‌نوبو (林崎甚助源の重信) ایجاد شد که در سال‌های ۱۵۴۶ تا ۱۶۲۱ زندگی می‌کرد. از زندگی او چیز چندانی باقی نمانده و حتی برخی به اینکه او واقعاً وجود داشته است شک دارند. دو مدرسه اصلی تمرین هنر بیرون آوردن شمشیر که امروزه نیز فعالند عبارتند از موسو شیندن‌ریو (夢想神伝流) و موسو جیکیدن ایشین‌ریو (無雙直傳英信流). نسب هر دوی این مدارس به هایاشیزاکی جینسوکه شیگه نوبو می‌رسد.
سه‌تی ایی‌آی‌دو
سه‌تی ایی‌آی‌دو (制定، Seitei Iaido) به معنی پایه ایی‌آی‌دو، یا ذن نیپون کندو رنمی ایی‌آی‌دو مجموعه استاندارد کاتاهای ایی‌آی‌دو است که فدراسیون کندو تمام ژاپن (AJKF یا ZNKR) در سال ۱۹۶۸ آنرا تدوین کرده‌است.[۲] این مجموعه شامل ۱۲ فرم (سه‌تای-گاتا) است که برای آموزش، ترفیع و گسترش ایی‌آی‌دو در سراسر جهان بکارمی‌رود. اگرچه تمام دوجوها این مجموعه را ممکن است آموزش ندهند اما AJKF از آن به عنوان استانداری برای آزمون‌های ایی‌آی‌دو و شیای استفاده می‌کنند. این مجموعه به عنوان فرم‌های استاندارد ایی‌آی‌دو در ژاپن و سراسر جهان شناخته شده و در همه جا بصورت یکسان اجرا و تمرین می‌شوند.
توهو ایی‌آی‌دو
فدراسیون ایی‌آی‌دوی تمام ژاپن (ZNIR که در سال ۱۹۴۸ بنیان نهاده شد) مجموعه شامل پنج فرم دارد که به عنوان جایگزین سه‌تی ایی‌آی‌دو شناخته شده و از پنج مدرسه شناخته شده ایی‌آی‌دو گرفته شده‌اند.
- مائه‌گیری موسو جیکیدن ایشین‌ریو
- زنگوگیری موگای‌ریو
- کیری‌آگه شیندو مونن‌ریو
- شیهوگیری سویوریو
- کیساکیگائه‌شی هوکی‌ریو
کیوشی سلیمان مهدیزاده، بنیان‌گذار ایی‌آی‌دو در ایران، در حال اجرای یکی از کاتاهای این رشته، خرداد ۱۳۸۷
