جیوجیتسو یا جوجیتسو (柔術) یک هنر رزمی ژاپنی است که بر مبارزه از فاصله نزدیک یا یک رقیب مسلح یا غیرمسلح تاکید دارد. جیو به معنی نرم یا منعطف و جیتسو به معنی هنر یا تکنیک است و کلمه جوجیتسو به استفاده از نیروی حریف علیه خودش اشاره دارد. این روش رزمی برای مبارزه افراد عادی با سامورایی‌ها دوران حکومت فئودالی ژاپن و تکامل یافته است. در نتیجه روش مبارزه یک شخص بدون سلاح یا دارای یک سلاح کوتاه با یک حریف مسلح و زره‌پوش آموزش داده می‌شود. از آنجا که حمله مستقیم به یک حریف زره‌پوش به بی‌فایده است، مبارزان بایستی از روش‌هایی چون فنون گرفتنی، پرتابی و قفل مفصل برای خنثی کردن نیروی حریف استفاده کنند و این تکنیک‌ها بر مبنای استفاده از انرژی حریف علیه خودش طراحی شده‌اند.
انواع متفاوتی از این هنر رزمی در باشگاه‌های جوجیتسو (ریو) آموزش داده می‌شوند. جوجیتسو تقریباً تمامی انواع فنون رزمی (فنون پرتابی، تله‌ای، قفل مفصل، گرفتن، گاز گرفتن، فرار کردن، و ضربات دست و پا را در بر می‌گیرد. بسیاری از این باشگاه‌ها به آموزش استفاده از سلاح نیز اقدام می‌کنند.
جوجیتسو امروزه هم در شکل سنتی خود و هم در اشکال ورزشی مدرن تمرین می‌شود. جودو یکی از ورزش‌های رزمی المپیکی است که در اواخر قرن نوزدهم بر مبنای چند سبک سنتی جوجیتسو ابداع شد. جوجیتسو برزیلی هم سبک دیگریست که بر مبنای انواع اولیه جودو تکامل یافته است. رشته‌های رزمی روسی سامبو، ژاپنی آیکیدو و کره‌ای هاپکیدو از دیگر رشته‌های رزمی هستند که بر مبنای جوجیتسو پایه‌گذاری شده‌اند.
تاریخچه
تاریخچه جوجیتسو تاریخ ژاپن را می توان به هشت دوره تقسیم نمود:
دوره باستان، پیش از ۶۵۰ میلادی – دوره نارا (از ۶۵۰ تا ۷۹۳ میلادی
- دوره هیان از ۷۹۴ تا ۱۱۹۱ میلادی
- دوره کاماکورا از ۱۱۹۱ تا ۱۳۳۶ میلادی
- دوره مورو ماچی یا آشیکاگا از ۱۳۳۷ تا ۱۵۶۳ میلادی
- دوره آزوچی یا مومویاما از ۱۵۶۳ تا ۱۶۰۲ میلادی
- دوره ادو یا دوره توکوگاوا از ۱۶۰۳ تا ۱۸۶۷ میلادی
- دوره مدرن یا میجی از ۱۸۶۸ تاحال حاضر
اولین نشانه از تاکتیک های شبه جوجیتسویی(مشابه جوجیتسو) در ژاپن به دوره باستان باز می گردد.در کوجیکی ، نوشته تاریخی نشانه ای از کشتی و مبارزه ای مرگبار مشاهده شده است.این مبارزه که در سال ۲۳ پیش از میلاد مسیح به وقوع پیوست، معمولا به عنوان ریشه سومای(sumai) که سبک مبارزه ای کشتی sumo است محسوب شده و به سبک های مختلفی از مبارزه بدون سلاح منجمله جوجیتسو بسط یافته است.
در طول دوره نارا، سومای و سومو توسط خاندان سلطنتی حمایت می شدند.این دو سبک در دوره هیان توسعه بیشتری یافتند و استفاده از سلاح های اصلی “بو” ، “نیزه” و شمشیر به همراه آنها رواج یافت.آتمی (atemi) ، هنر ضربه زدن به نقاط اساسی بدن با بخش های انتهایی این سلاح ها در مبارزات نزدیک به کار می رفت.این تکنیک ها بخشی از چیزی که بعدها جوجیتسو نامیده شد را تشکیل دادند. دایتو ریو جوجیتسو Daito Ryu jujitsu (یا آیکیجوجیتسو Aikijujitsu) سنت رزمی (یا ریو) که در طول این دوره پدیدار شدند پایه ای برای آیکیدو مدرن شد.
در طول دوره کاماکورا، عصر ژاپن فئودال، دسته های نظامی (bushi) توسعه تکنیک های گلاویز شدن را که بخش مهمی از جوجیتسو است را سرعت بخشیدند.این تکنیکه زمانی که سلاح اصلی ، علی الخصوص چاقو یا شمشیر کوتاه در مبارزات نزدیک از دست می رفت به کار گرفته می شدند.یورومی کومی- اوچی (Yoromi kumi-uchi) شکلی از گلاویز شدن بود که علیه حریف تمام زره پوش به کار می رفت.اگر چه این تکنیک ها برای مبارزان زره پوش ایجاد و بسط یافته بودند،اصول آن به آسانی قابلیت تعدیل به مبارزات بدون سلاح و زره را داشتند. تن شین شودان کاتوری شینتو ریو (Tenshin Shodan Katori Shinto Ryu) در سده ۱۴۰۰ میلادی ، در طول دوره موروماچی پایه گذاری شد و این سنت را تبدیل به قدیمی ترین و بانفوذترین سیستم رزمی در ژاپن نمود.این سبک شامل شامل از گلاویز شدن به نام یاوارا-گه (yawara-ge) به معنی “صلح ساز” بود که مستقل از سلاح ها می شد از آن استفاده نمود، البته معمولا با سلاح هایی چون کوداچی (kodachi) – نوعی شمشیر کوتاه – به کار می رفت و تمایل چندانی به استفاده از سلاح های اصلی با آن نبود.میاموتو موساشی (Miamoto Musashi) شمشیر زن بزرگ ژاپنی یاوارا- گی (yawara –ge) را فراگرفت و توانایی های فراوان خود را در کاکوشی- جیتسو (Kakushi-Jitsu) ، هنر استفاده از سلاح های کوچک و پنهان شدنی ارائه داد.سیستم رزمی دیگر، موسو- جیکدان ریو (Muso-Jikidan Ryu) ، شامل ۱۰۰ تکنیک مبارزه در حالت زره پوشیده بود که جمعا yawara-ge – فروتنی، خونسردی و نرمی – نامیده می شدند.مجددا این تکنیک ها می توانستند با یا بدون سلاح به کار روند.تمامی این هنرها در شکل گیری هنری که ما امروزه آن را جوجیتسو می نامیم موثر بوده اند.
توسعه جوجیتسو در مبارزات بدون سلاح از ۱۴۶۷ تا ۱۵۷۴ ، مخصوصا در طول دوره موروماچی ، جنگ های داخلی موجب توسعه تمامی هنرهای رزمی شدند.تکنیک هایی که بعدها جوجیتسو را شکل دادند همچنان در درجه دوم همیت نسبت به سلاح قرار داشتند.البته این تکنیک ها ، مبارزات نزدیک با سلاح را تقویت می نمودند.به عنوان مثال ،تاکنوچی ریو(Takenouchi Ryu/Takeuchi Ryu) که در سال ۱۵۳۲ میلادی پایه گذاری شد، شمال تکنیک های مبارزه علیه حریفی مبلس به زره سبک ، دستکش و ساقپیچ نظامی بود.این تکنیک های شبه جوجیتسویی کوگو سوکو (kogu soku) یا کوشی نو ماواری koshi no mawari نامیده می شدند. دوره آزوچی یا مومویاما نسبتا صلح آمیز بود.در نتیجه توسعه تکنیک های بدون سلاح ادامه یافت.اصطلاح کومی اوچی kumi-uchi ناگهان اصطلاحی برای تمام هنرهای مبارزه با دستان خالی در این دوره شد. دوره ادو یا توکوگاوا دوره بسیار مهمی برای جوجیتسو بود چرا که در این دوره حمل سلاح برای غیر اشراف و افراد عادی ممنوع شد.بنابراین آنها روی به سوی سبک های مبارزه بدون سلاح آوردند.در طول این دوره اصطلاح جوجیتسو با این سبک ها عجین گشت و جای اصطلاح کلی “کومی اوچی ” را گرفت.اما غیر اشراف و افراد عامی مشکل کمبود تجربه رزمی – تجربه و مهارت در سلاح که فرد غیر مسلح تجربه می کند – داشتند و همچنین مشکلاتی در آموزش لازم برای ایجاد سیستم های موثر رزمی داشتند.داین سبک های متداول “جوجیتسو” همانطور که بودند به سرعت مورد استفاده افراد جانی و افرادی که کارشان بیرون انداختن مزاحمان از قمارخانه ها و میخانه ها بود قرار می گرفت.سربازان به استفاده از سبک های مبارزه خود ادامه دادند ، اما این سبک ها درون ریو(Ryu) سری می ماند و بیشتر محدود به خانواده و یا اعضای طایفه بود.برخی از مدارس جوجیتسو در طول این زمان زیباتر شدند و شروع به توسعه کاربرد و استفاده از هنر به شکل نظامی فلسفی و روحانی به همراه آمادگی برای مبارزه نمودند. جوجیتسو معمولا در طول دوره ادو ، یاوارا (yawara) نامیده می شد.در اواخر سده ۱۶۰۰، سکی گوچی ریو(Sekihuchi Ryu) ،شامل سبکی از یاوارا بر اساس سومو(Sumo) و مناسب برای کاربرد سلاح بود.
اوگوری ریو(Oguri Ryu) در سال ۱۶۱۶ پایه گذاری شد و شامل تکنیک هایی با نام واجیتسو(wajitsu) – هنر نرمی و لطافت – بود. این تکنیک ها شکل تغییر یافته کومی- اوچی (kumi-uchi) برای کاربرد علیه حریفانی با لباس های خیابانی دوره ادو بودند.ناگو ریو(Nago Ryu) شامل تای جیتسو (Taijitsu) ، اصطلاحی کلی برای تکنیک های بدون سلاح در این دوره بود.این سبک با تکنیک های kakushi-jitsu آن نیز شناخته می شود. توسعه جوجیتسو به شکل نظامی فلسفی کیتوریو جوجیتسو در دوره ادو پایه گذاری شد.این ریو، شامل تکنیک های رزمی موثری در حالت مسلح و غیر مسلح بود که بخش اعظمی از شالوده کودوکان- جودو به همراه جودو ورزشی را تشکیل می دهد.سرانجام تکنیک ها به سمت هنری شدن تمایل پیدا کردند.تراوا کان ئمون(Terada Kan’emon) ، پنجمین مدیر کیتوریو(Kito Ryu) ، جیکیشین ریو جوجیتسو (Jikishin Ryu jujitsu) را پس از بازنشستگی از مدیریت کیتوریو بنا نهاد.او به عنوان اولین فردی که از لغت جودو(judo) استفاده نمود و همچنین اجرای تکنیک های بدون سلاح به عنوان نظامی با مفاهیم فلسفی خود تثبیت نمود شناخته می شود.
در اوایل سده ۱۸۰۰ میلادی ، ایزو ماتائمون(Iso Mataemon) ، تنجین شینیو ریو (Tenjin Shin’yo Ryu) را پایه گذاری نمود.این سبک کاملا به جوجیتسو اختصاص داشت و بر روی ضربات(atemi) و کاتا (kata) برای استادی در بعد زیباشناختی و هنری و همچنین کاربرد رزمی جوجیتسو تاکید ویژه ای داشت.از این زمان به بعد ، بسیاری از هنرهای رزمی شروع به درآمیختن مفهوم ذن بودیسم در آموزه های خود نمودند و در نتیجه موجب جهت گیری هنرهای رزمی به سوی مفهوم ذن برای تلطیف و تقویت روحیه شدند.
در تقابل با سمت و سوی کاملا رزمی سنت “jitsu” ، سبک “do” بر چگونگی اجرای هنر به همراه ( و برخی اوقات به جای) کاربردهای رزمی تمرکز نمود.عصر طلایی جوجیتسو از ۱۶۰۰ میلادی تا میانه های سده ۱۸۰۰ میلادی بود
پس از این دوره سبک های رزمی موثر جوجیتسو به سرعت تجزیه شدند.در طول این حدود ۷۲۵ سبک مختلف رزمی وجود داشتند که شامل تکنیک هایی بودند که می توان آنها را جوجیتسو نامید. با باز شدن درهای ژاپن به روی جهان غرب در سده ۱۸۰۰ و تغییر ساختار نظام سیاسی ژاپن، برای اولین بار غربی ها به وجه های مختلف فرهنگ ژاپن دست یافتند.رزمی کاران بسیاری از ژاپن به نقاط مختلف جهان سفر نمودند و مهارت های خود را نمایش دادند.جوجیتسوکاهایی نیز به اروپا و آمریکا و جنوب آمریکا سفر کرده و نمایش هایی برگزار نمودند و کشتی گیران و بوکسورهای معروفی را در مسابقات عمومی به چالش طلبیدند.
جوجیتسو امروزه هم در شکل سنتی خود و هم در اشکال ورزشی مدرن تمرین می شود. جودو یکی از ورزش های رزمی المپیکی است که در اواخر قرن نوزدهم بر مبنای چند سبک سنتی جوجیتسو ابداع شد. جوجیتسو برزیلی هم سبک دیگریست که بر مبنای انواع اولیه جودو تکامل یافته است. رشته های رزمی روسی سامبو، ژاپنی آیکیدو و کره ای هاپکیدو از دیگر رشته های رزمی هسند که بر مبنای جوجیتسو پایه گذاری شده اند.
جوجیتسو در ایران
در حدود ۴۵ سال قبل با ورود مستشاران خارجی که برای آموزش نیروهای پلیس به ایران آمده بودند اولین تکنیکهای نوین این ورزش به ایرانیان معرفی شد و همچنان این روند ادامه داشت و انحصاراٌ در اختیار نیروهای نظامی و انتظامی بود و با نام فنون دفاع‌شخصی در ایران شناخته و تدریس می‌شد .
استادان فنون رزمی در ایران هر کدام با سلیقه و در حد توان خود ا قدام به آموزش فنون دفاع شخصی می‌کردند و سازمان و ارگانی نظارت بر این امر نداشت در چند سال گذشته افراد مختلفی کوشیده‌اند به ورزش جوجیتسو در ایران سر و سامانی دهند.
منبع: ویکی پدیا؛ آکاایران؛ آسمونی
جمع آوری و تصحیح: دنیای ژاپن
