آیکیدو ( 合気道 – Aikidō به معنی «طریقت هماهنگی روح و روان») یک هنر رزمی ژاپنی است. بنیانگذار این هنر رزمی، موریهه اوشیبا نام دارد که در ۱۴ دسامبر سال ۱۸۸۳ به دنیا آمد، و اغلب به او لقب استاد بزرگ (به ژاپنی: O’Sensei グレートティーチャー) را دادند. هدف اوشیبا از خلق آیکیدو ، دفاع بدون آسیب زدن به حریف بود.
به صورت فیزیکی آیکیدو هنری است که با تغییر مسیر ها و جنبش های گوناگون نیروی حریف را بازگردانده و در انتها به قفل مفصل‌های حریف می انجامد. این ورزش از دایتو ریو آیکی جوجیتسو مشتق شده. که گفته میشود موریهه اوشیبا در اواخر سال ۱۹۲۰ میلادی به خاطر عقاید دین اوموته-کیو این واگرایی را انجام داده است. برخی دیگر از تکنیک‌ها و گرفتن‌ها نیز از کنجیتسو ناشی شده‌است.
تمرکز ورزش آیکیدو در مشت و لگدزدن به حریف نیست، بلکه با استفاده از انرژی حریف برای بدست آوردن کنترل حریف(ها) یا دور کردن آن‌ها از خود است. آیکیدو یک هنر ایستا نیست، بلکه تاکید فراوانی بر حرکات و جنبش‌های داینامیک دارد.
هنرجویان ارشد اوشیبا رویکرد های مختلفی به آیکیدو داشتند ولی امروزه آیکیدو در سراسر جهان در سبک های مختلفی تدریس میشود .
کلمه آیکیدو از سه حرف کانجی تشکیل شده است:
- Ai | آی | 合 : به معنای به هم پیوستن، هماهنگی
- Ki | کی | 気 : به معنای روح، نیروی درونی، انرژی طبیعی بدن
- Do | دو | 道 : به معنای راه و روش
سبکهای آیکیدو
- آی کی کای (سبک اصلی)
- آی کی دو یوشینکان
- شین شین تویستو
- تومیکی ریو
- جیوشینکای آیکیبودو (شاخه‌ای از سبک تومیکی ریو)
- ایواما آیکیدو
تمرین و پرورش
در آیکیدو ، همانطور که تقریباً در تمام هنرهای رزمی ژاپنی دیده میشود ، هر دو جنبه “جسم” و “روح و روان” مورد پرورش قرار میگیرد. پرورش جسمی در آیکیدو متنوع است. به طوری که برای این منظور در هر جلسه با تمرین های عمومی و حتی تمرینات خاصی این مسئله را پوشش میدهند. از آنجا که بخش قابل توجهی از هر جلسه آیکیدو شامل پرورش جسمی و فکریست، اولین چیزی که اکثر دانش آموزان یاد می گیرند چگونگی پرتاب شدن ، سقوط و یا به اصطلاح اوکمی است. برای این منظور تکنیک های خاصی برای حمله هر دو نفر پیشبینی شده است. پس از آموختن تکنیک های پایه، هنرجویان دفاع آزاد علیه حریف های متعدد و تکنیک های برای دفاع در مقابل سلاح و حتی دفاع با سلاح را تمرین میکنند .
نقش مدافع و مهاجم
آیکیدو در مرحله اول نیاز به دو حریف و شریک تمرینی برای حرکات از پیش تعیین شده (کاتا) به جای آزادی عمل برای یادگیری الگوی اولیه را دارد. که به کسی که دفاع میکند اوکه (UKE) و کسی که حمله میکند، توری (TORI یا 取り) یا شیته (shite یا 仕手) با توجه به سبک آیکیدو گویند. که در تکنیک هایی که توری پرتاب میشود به آن ناگه (NAGE یا 投げ) نیز گفته میشود. که باروشی به نام “اوکمی” یا سقوط کردن نیروی تکنیک را خنثی میکند . هردو نقش اوکه و توری در آیکیدو ضروریست. این دو نقش بر اصول اختلاط و سازگاری بنا شده است. بنابراین توری شیوه اجرای تکنیک را می آموزد در حالی که اوکه شیوه کنترل نیرو و انعطاف پذیری بدن را تمرین میکند. به شیوه دریافت تکنیک و فرود آمدن “اوکمی” گفته میشود که با این کار نیرو و تعادل خود را بدون آسیب بازمیگرداند .
در تکنیک های پیشرفته گاهی اوکه تکنیک را بازمیگرداند و یا به اصطلاح بدل میکند که به این تکنیک ها کائشی وازا (返し技 kaeshi-waza) میگویند . اوکمی (Ukemi 受身) روشی صحیح برای دریافت تکنیک بدون صدمه برای حریف است. که با توجه به محیط ، تکنیک و میزان انرژی ،عکس العملی مناسب است. که معمولا با خوردن زمین (سقوط) همراه است . به طور کلی اوکمی بخش از آیکیدو به شمار میرود که تضمینی برای سلامتی حریف بعد از تکنیک است در غیر این صورت تکنیک ها با شکستگی و پرتاب همراه است .
سلاح ها
سلاح ها در آیکیدو مشتمل بر یک چوب نسبتا کوتاه (۱۲۰ سانتی متری) به نام جو (Jo) ، شمشیر چوبی (کن یا بوکن Bokken) و چاقو به نام تانتو (Tanto) است. که امروزه در برخی باشگاه ها استفاده از سلاح های گرم و خلع سلاح نیز مطرح شده است. در برخی سبک ها مثل ایواما و موریهیرو سایتو زمان زیادی را صرف تمرین با چوب و شمشیر را تحت نام آیکیجو و آیکیکن میکنند . آیکیدو بر مبنای دست خالی در مقالا شمشیر و نیزه توسعه یافته پس اساس تمامی تکنیک ها همین منشاء است .
نمونه ای از حرکات آیکیدو به روایت گیف:
