مراسم چای به سبک و سیاق ژاپنی

مراسم چای ژاپنی یا به اختصار طریقت چای؛ یک فعالیت فرهنگی شامل آماده سازی مراسم و ارائه ماتچا (پودر چای سبز) است.با دنیای ژاپن همراه باشید تا سفری به مراسم چای ژاپنی  داشته باشیم.

در ژاپن چای را به نام چانُیو (茶の湯chanoyu) و یا سادو،چادو (茶道chadō)  می نامند درحالی که شیوه ای آن را انجام می شود هنری را که اُتِمائه ([お]手前; [お]点前) نامیده می شود به نمایش می گذارد.ذن بودیسم تاثیر عمیقی در توسعه ی مراسم چای داشته است. استفاده از برگ های چای در مراسم چای، رایج نیست و به جای آن از پودر چای استفاده می شود.سنچا که آن را در ژاپن به عنوان (煎茶道senchadō) یا طریقت سنچا می شناسند، با چانیو یا چادو متفاوت است.

گردهمایی های چایِ طبقه بندی شده به عنوان مراسم های غیر رسمی چاکای (茶会chakai) و گردهمایی های رسمی، چاجی (茶事chaji) نامیده می شود.در اوچاکای میهمان‌نوازی نسبتاً ساده و شامل ارائهٔ چای رقیق است که در بعضی مواقع با یک غذای سبک همراه است. چاجی مراسم رسمی‌تری است که با غذای کامل همراه است و بدنبال آن چای غلیظ و چای رقیق ارائه می‌شود. چاجی حداقل چهار ساعت طول می‌کشد.چادو یکی از سه هنر کلاسیک تطهیر ژاپنی است که به دنبال کودو برای اظهار قدردانی و کادو برای گل آرایی می آید

با وجودی که چای در حدود سده هشتم از کشور چین وارد ژاپن شد اما ماتچا تا پایان سده دوازدهم به این کشور نرسیده بود در حدود سده چهاردهم طبقات بالای جامعه گرد هم می آمدند تا ماتچا بنوشند. مراسم چای نوشی ریشه در آداب بودایی دارد چون چای یک گیاه مسکن اعصاب و نوشیدن دم کرده آن زایل کننده خواب و خستگی و آرام بخش اعصاب بوده عابدان بودایی در اوایل شب با تشریفات چای می خوردند که رفع خستگی بکنند و نشاط و نیرو بگیرند تا برای عبادات طولانی شب هنگام آمادگی پیدا کنند و به مراقبه و تفکر بپردازند. همچنین خوشنویسان و نقاشان و پیکر تراشان که در معابد کار می کردند برای غلبه بر خستگی و خواب چای می نوشیدند. این کار مثل هر کاری که در معابد انجام می شده از سوی مردم مقدس شمرده می شد و مردم برای آن ارزش قائل بودند. مراسم چای نوشی به تدریج از معابد به قصرهای اُمرا و سران و بزرگان کشور و سپس به خانه های ثروتمندان آورده شد و به عنوان یک رسم برقرار کننده صلح و صفا و از بین برنده کدورت و گلایه بین اصحاب اختلاف ، قبول می شد و جا افتاد. به طوری که امروزه همه ژاپنی ها اعم از اینکه دارای چه مذهب و آئینی باشند آن را محترم می شمارند و در هر فرصت هایی آن را با تشریفات کامل انجام می دهند و یا در مراسم آن که روزهای به خصوصی در بعضی اماکن و معابد انجام میگیرد حضور می یابند. مثلا اگر در بین اعضای یک خانواده از جمله زن و شوهر یا دوبرادر و یا دو بزرگ فامیل کدورتی به وجود آمده باشد، یکی از اعضای فامیل با دعوت طرفین اختلاف و برپایی این مراسم در خانه خود صلح و آرامش را بین آنها برقرار و گلایه های آنها از همدیگر را از بین می برد.

به تدریج یکی از هدف های اصلی این دورهمنشینی که در یک شوئین (shoin) «دفتر و اتاق بررسی» برگزار می شد؛ تقدیر و ارجگذاری بر نقاشیها و کارهای دستی واصله از چین و در محیطی ساکت و جوی آرام بود. تحت نفوذ تشریفات و شیوه هایی که زندگی روزانه سامورایی ها یعنی طبقه حاکمه اجتماع ژاپن را تعیین می کردند؛ مقررات و روش های اجرایی ای وضع شد که شرکت کنندگان در این میهمانی های چای نوشی مجبور به پیروی از آنها بودند. این مبدا و منشا آیین چای نوشی است. رسم چانویو (chanoyo) که امروزه معمول است در نیمه دوم سده شانزدهم یعنی در عهد مومویاما (momoyama) به وسیله مرشدی به نام سن نوریکیو (sen-no-rikiyu) پایه گذاری شد.

چانویو صرفا معنایی بیش از آشامیدن یک فنجان چای با آداب و رسوم ویژه دارد. این آیین با نفوذ مذهب ذن گسترش یافت و به زبان ساده؛ هدف از آن خلوص روح از طریق یکی شدن با طبیعت بود. روح واقعی آیین چای با چنین کلماتی بیان شده است: آرامش؛ روستایی منشی، وقار و متانت و فداکاری در راه حفظ اصول؛ وجاهت اخلاقی برای وصول به نهایت سادگی و فقری بی ریا.

انواع تشریفات مشهود در آیین چای؛ پیشرفت شیوه های ژاپنی را به طریقی بنیادی تحت تاثیر قرار داد. پس از مرگ سن نوریکیو در سال ۱۵۹۱ میلادی،تعالیم وی نسل به نسل بین اخلاف و مریدانش دست به دست می شدند و مکتب های گوناگونی بنا نهاده شدند که تا به امروز به فعالیت خود ادامه داده اند.. در میان این مکاتب؛ مکتب اوراسِنکه (ursenke) از همه فعال تر بوده و پیروان زیادتری دارد. اختلاف یک مکتب با مکتب دیگری در جزئیات مقررات آنها است. لیکن همه آنها روح آیینی را که مرشد اعظم رواج داده است حفظ می کنند. این روح تا امروز بی تغییر مانده است و همه مکاتب در احترام به بنیانگذار اصلی شریکند.

درحالیکه اتاقی با تاتامی، محل ایده آل محسوب می شود؛ هر مکانی که در آن چای ساخته و ارائه می شود و میزبان می تواند در آن اتاق چای را به میهمان ارائه دهد، به  عنوان محلی برای چای یا اتاق چای شناخته می شود . به عنوان مثال، در یک گردهمایی می توان چای را به سبک پیک نیک در خارج از منزل برگزار کرد که در آن صورت به آن نوداته (野点nodate) می گویند.یک اتاق طراحی شده ی هدفمند برای سبک وابی از چای را چاشیتسو (chashitsu) نامیده می شود.و تعداد ایده آل تاتامی تشکیل دهنده ی کف؛۴.۵ عدد است.  اجاق ساخته شده برای چای؛ آلاچیق برای آویختن کتیبه ها و قراردادن اشیاء تزئینی دیگی و ورودی ساخته شده به نام میزویا (mizuya) برای میزبان و مهمان های جداگانه از ویژگی های این اتاق است اتاق لباس و اتاق انتظار و امکاناتی دیگر، همه توسط یک باغ چای که روجی (roji) نامیده می شود احاطه شده است.برای اینکه  چای خانه اثر یک کلبه زاهدانه را القا کند تمام دکوراسیون های بی فایده و پیرایه بندی بیرونی را کنار می گذاشتند. برای آن که حس وابی (wabi) «ناتوانی و تنهایی» و شیبومی (shibumi) «وقار» را ایجاد کنند دیواره های دور خانه، سنگ های جاپا، باریکه آب و حوضچه و سنگ و ملاقه ای چوبین برای شستن دست، و فانوس های سنگی را در طول راه باریکی که به خانه می انجامید تعبیه می کردند. هرکس برای رفتن به مراسم چای بر این راه با می گذاشت روح خویش را آماده می کرد.

 

گذرفصل ها و تغییر فصل در مراسم چای بسیار مهم است. متخصصان چای به طور سنتی چای به دو فصل اصلی تقسیم کرده اند:

• از ماه های آذر تا اردیبهشت ماه های سرد را تشکیل می دهد که از کوره استفاده می شود
• و از ماه های خرداد تا آبان که ماه های گرم را تشکیل می دهد و در آن از منقل استفاده می شود.

برای هر فصل تغییراتی در ظروف و لوازم دیگر انجام می شود.

 

دو راه اصلی از آماده سازی ماتچا برای انجام مراسم چای وجود دارد. چای غلیظ یا (濃茶 koicha) و رقیق (薄 茶 usucha) با بهترین کیفیت برگ چای ضخیم آماده می شود. از لحاظ تاریخی، برگ های چای  برای بسته بندی کردن مواد برگ های کویچا برای چاتسوبو (茶壺chatsubo) استفاده می شوند که به عنوان چای رقیق سرو می شود. اسناد تاریخی ژاپن از  تمایز مراسم چای های اوسوچا و کویچا برای اولین بار در دوران تنمون (۱۵۳۲–۵۵) خبر می دهد. اولین حضور مستند کویچا در سال ۱۵۷۵ می باشد. کوچیا؛ غلیظ شده ی ماتچا است و آب داغ سه بار بیشتر از اوسوچا در آن ریخته می شود.برای آماده  کردن اوسوچا، پودر چای و آب داغ را با استفاده از همزن مخصوص چای که چاسن (茶筅 chasen) نامیده می شود را به قدری هم می زنیم که چای کف کند.
چای رقیق برای هر مهمانی که به تنهایی آمده، سرو می شود، درحالی که چای غلیظ درمقابل چندین مهمان به اشتراک گذاشته می شود. این سبک از به اشتراک گذاری یک کاسه کویچا برای اولین بار در اسناد تاریخی در سال ۱۵۸۶ ظاهر شد، و روش درنظر گرفته شده توسط سن نوریکیو اختراع شده است. مهم ترین بخش از یک چاجی آماده سازی و نوشیدن کویچا است که به دنبال اوسوچا می آید. یک چاکای ممکن است شامل تنها آماده سازی و سرو چای رقیق (و انواع شیرینی به همراه آن) باشد که نشان می دهد آرامش بیشتر را و به عنوان بخشی از چاجی به پایان می رسد.